ORTOPEDİK SAKATLIKLAR
Ortopedik sakatlıklar,hareket sistemini oluşturan vücut bölümlerinin rahatsızlanması sonucunda ortaya çıkan sakatlıklardır.Günlük yaşamda kişinin üretimini,kişinin görüntüsünü ve sosyal konumunu olumsuz etkilemesi nedeni ile,diğer sakatlıklar içersinde ayrı bir bölümü oluşturur.Bu sakatlıkların önlenmesi,tedavisi, ortopedinin uğraş alanı içine girdiğinden,ortopedist meslekdaşlarımızın önemli uğraş bölümünü oluştururlar.Rehabilitasyon çalışmalarında ise fizik tedavi-rehabilitasyon uzmanları,fizyoterapistler,önemli katkılarda bulunurlar.
Bu yazımızda, ayrıntıya girmeden bu sakatlıkların en son tedavi olanakları hakkında yol gösterici kısa bilgiler verilecektir.
DOĞUŞTAN SAKATLIKLAR ( Konjenital Anomaniler ) :
Anne rahmindeki bebeğin gelişimine ait doğuştan mevcut sakatlıklardır.Başın,boynun,kol ve ellerin,gövdenin,bacak ve ayakların ayrı ayrı tutulmaları tarzında çok çeşitli yapı ve şekil gösterirler.Bunların içersinde genetik olarak ortaya çıkanlar, oran olarak oldukça düşüktür.Olayla karşılaşan aileler,suçluluk duygusuna kapılarak hekimlerden bilgiler isterler. Ortopedistin, genel açıklamalarla aileleri aydınlatması mümkündür.Ailelerin ,”genetik aydınlanma” bölümlerinden de ek bilgi almaları önerilebilir.
Şimdi,ortopedide sıkça rastladığımız sakatlık tipleri ile ilgili kısa bilgiler verelim:
DOĞUŞTAN İÇE ÇARPIK AYAK( Pes Ekino Varus)
Her 1000 yeni doğanda bir görülür.Soydan geçiş % 5 dir.Tedavi,doğar doğmaz alçılarla başlar.Hastaların % 50’ sinde ileride bir ameliyat gerekebileceği aileye söylenirse,daha rahat bir tedavi programı izlenebilir.Ekseriya böyle bir söylemde bulunulmadığı için,ameliyatın tedavi programına girmesi,hekimin başarısızlığı gibi algılanır.Zamanında gereken tedavi yapılırsa,normala yakın bir ayak elde edilebilir. Böyle bir açıklama,tedavi başlangıcında yapılırsa, ailenin iyi bir moralla tedaviyi sürdürmeleri sağlanabilir.
DÜZ TABANLIK ( Pes Planus )
Her yeni doğan bebek taban düzlüğü ile doğar.Yürüme başladıktan sonra,bu bebeklerin
% 80-90’ nında hiç tedavi gerekmeden 5-6 yaşına kadar taban kavisleri normalleşir( fizyolojik düz tabanlık).Hangi tip ayağın kendiliğinden düzelebileceğinin bazı kriterleri olmakla beraber,bu kriterler kesinlik göstermez.Ortopedik tedavi verilmeden iyileşme beklenen
( gözlem ile ) bazı çocukların, zamanında tedavisinin yapılmaması ile tedavi gecikerek başlatılmış olabilir.Bu bakımdan mesleğimizde her düz tabanlı çocuğun ortopedik ayakkabı ile tedavisi veya gözlemle izlenmesi ve gerekirse tedavi verilmesi görüşleri tartışmalıdır.Bu karar hekime göre değişmektedir.Düz tabanlığın tedavisinde,ortopedik ayakkabılar ve ekzersizler genellikle yeterlidir.Çok az olasılıkla ameliyat gerekebilir.
OTURUŞ VE YATIŞ BOZUKLUKLARINA BAĞLI AYAK-BACAK DEFORMİTELERİ
Bu tip deformiteler, ortopedide son 30-40 yıl içerisinde tartışılır hale gelmiştir.Önceki dönemde,oturuş ve yatış hatalarının , çocuklarda ayrı bir deformite kaynağı olduğu bilinmemekte idi. Yüzü koyun yatışların ve ayakları altına alarak üzerine oturuşların
( namaz,televizyon ve karışımları ),ayak ve bacakların normal gelişimlerini etkilediğini göstermiştir.( Şekil 1,2,3,4 )Çocukları, sandalyede oturuş,ayakları uzatarak oturuş,bağdaş oturuşa teşvik etmek gerekir. Sadece,hatalı oturuş ve yatışın düzeltilmesi ile bu deformitelerin oluşmasının önlenmesi gerçeği,konunun önemini daha da arttırmıştır.Tedavide,oturuş ve yatışa ait kusurların düzeltilmesi esas belirleyicidir.Bunun yanında ortopedik ayakkabılar,gece atelleri tedavide etkin olarak kullanılmaktadır.
GELİŞİMSEL KALÇA ÇIKIĞI
Doğuştan kalça çıkığı adı,sonradan “ gelişimsel kalça çıkığı” olarak değişmiştir.1000 yeni doğan bebekten 1’ inde görülmektedir.Ancak,ailesinde gelişimsel kalça çıkığı olanlarda rastlanış yüzdesi 35 defa daha fazla dır.Bu bakımdan ailesinde gelişimsel kalça çıkığı olanlar daha dikkatle izlenmelidir.Bu bebeklerin kalçaları doğuştan çıkık olmayıp,çıkığa müsait durumdadır( kalça displazi).Gelişimsel kalça çıkığını, “ kalça displazi” döneminde teşhis edebilmek için,her yeni doğan bebeğin kalçasının ortopedist tarafından muayenesi yanında ultrasonoğrofi ( USG) ile de muayenesi gereklidir.Böylece,erken dönemde kalça gelişme geriliği ( displazi ) teşhis edilince, “ gelişimsel kalça çıkığına” dönüşmeden tedavi tamamlanmış olur.Kalça displazisinin, gelişimsel kalça çıkığına dönüşmeden tedavi edilmesi, “ önleyici tedavi” olarak, gelişmiş ülkelerde uygulanmaktadır.Ülkemizde de aynı yolunun izlenmekte oluşu çok memnun edicidir. Bu başlangıç döneminde 3-6 ay kadar basit abdüksiyon atelleri mükemmel tedavi sağlar. Gecikmiş olgularda ameliyatlarla,% 100’e yakın oranda tedavi edilebilir.
BEYİN FELCİ ( CP )
Ekseriya doğum zorluğu,erken doğum( prematüre doğum),havaleler sonucu beynin kansız kalması ile oluşur.Beyin fonksiyon bozuklukları sonucu oturma,yürüme bozuklukları ve zeka bozuklukları oluşur.Önlemek için,doğum öncesi bebeğin izlenmesi ,gerekirse sezaryenle doğum kararının gecikmeden alınması önemlidir.Bir kere beyinde lezyon oluşmuş ise,ailenin uzun,sabırlı bir tedaviyi kusursuz izlemesi gerekir.Fizyoterapi,konuşma tedavisi,psikolojik tedavi vs. birlikte yürütülmelidir.Hastalarda oluşan deformitelerin giderilmesini sağlayan cerrahi tedavinin gecikmeden yapılması gerekir.Bu uzun uğraşlar sonunda,normal olmasa da,yaşama verimli şekilde uyabilecek bir kişi çoğunlukla kazanılır.
ÇOCUK FELCİ( POLİO)
Çocuk felci virüsünün merkezi sinir sisteminin tutması sonucu ortaya çıkar.Aşılanma,çocuk felcini önlemiştir. Günümüzde,çok nadir rastlanır.Fizyoterapi,cihazlamalar,ameliyatlar tedavide etkili olarak kullanılır.
KAS ATROFİSİ( Progressif müsküler distrofi )
Genetik olarak geçen bir kas hastalığıdır.Halen etkili bir tedavi yöntemi geliştirilememiştir.Fizyoterapi,cihazlamalar tedavide kullanılmaktadır.Bu hastalıktan korunmada,çocuk sahibi olunmaması önemli bir korunma yöntemi olarak kabul edilmektedir.
DOĞUM FELCİ( Obstetrikal paralizi)
Doğum seyri esnasında karşılaşılan bir sakatlıktır.Anne rahmindeki bebeğin iyi değerlendirilmesi ve gereğinde ( doğum öncesi verilen kararla ) sezaryenle doğumun gerçekleştirilmesi ile önlenebilmektedir.Doğum felcinin bazı türlerinde mikrocerrahi ameliyetlerının son yıllarda önemli başarılar sağladığını belirtmemiz gerekiyor.Ayrıca,fizyoterapi ve atellemeler ile de oldukça başarılı sonuçlar alınmaktadır.
TRAFİK KAZALARI- İŞ KAZALARI -SPOR SAKATLIKLARI
Başta trafik kazaları olmak üzere, iş kazaları ve spor kazaları,sakatlanmaların önemli kaynağını oluşturmaktadır.Ortopedi ve travmatoloji biliminin son yıllardaki önemli ilerlemeleri, bu sahaya katkıda bulunan gereç ve malzeme üretiminin gelişmesi ile bu sakatlıklar çok büyük başarılar ile tedavi edilebilmektedir.Artroskopi ve eklem cerrahisinin günümüzdeki ilerlemeleri meslektaşlarımızın bu hastalara yardım imkanlarını çok büyük oranda arttırmıştır.( Şekil 5 ) İnsan sağlığına olumlu katkısı ve yarışmaların toplumsal zevke dönüşmesi nedeni ile spor kazalarının daha da artabileceğini şimdiden öngörmeliyiz.Bu sakatlıkların tedavisi yanında, önlenmesi için de hekimler ve toplum olarak sorumluluk üstlenmeliyiz.
Prof.Dr.Veli Lök
